Բույսերի բազմազանությունը

Ինչու՞ առանց բույսերի Երկրի վրա կյանք չի կարող լինել:

Բույսերը մարդու ուժի և առողջության աղբյուրն են: Կանաչ բույսերը կլանում են առողջության  համար վնասակար արդյունաբերական աղմուկը: Կանաչապատ միջավայրում օրգանիզմի դիմադրողականությունն աճում է: Բույսերի դերը Երկրի վրա բնակվող բոլոր կենդանիների օրգանիզմների համար շատ կարևոր է:

Ի՞նչ նշանակություն ունի անտառը:

Կանաչ տարածքները օդը մաքրում են փոշուց և խոնավացնում այն: Անտառը զգալիորեն ազդում է տարածքի միկրոկլիմայի վրա, պահպանում է տարածքը քամիներից, մեղմացնում է շոգը, թուլացնում ձմռան խտությունը: Ծառերը պաշտպանում են մշակովի բույսերը քամուց և չորացումից, նպաստում են ձյան կուտակմանը, գետերի հորդացմանը և լճերի մակարդակի բարձրացմանը: Անտառաշերտի օգնությամբ մարդը պայքարում է անապատացման դեմ:

3.Ի՞նչ են ֆիտոնցիդները, ո՞ր բույսերն են դրանք արտադրում:

Բույսերից շատերը մթնոլորտ են արտազատում հատուկ մանրէասպան նյութեր՝ֆիտոնցիդներ, որոնք ոչնչացնում են հիվանդաբեր բակտերիաները: Հատկապես շատ ֆիտոնցիդներ կան սոճու անտառներում: Այդ պատճառով սոճու անտառներում կառուցում են առողջարաններ: Մեծ քանակությամբ ֆիտոնցիդներ են պարունակում նաև սոխը և սխտորը: Վարակներից խուսափելու համար պետք է սննդի մեջ սոխ և սխտոր օգտագործել:

մանուկ խան

  • շնորհ պարգև, բարիք
  • բառձել-Բեռը՝ ծանրությունը գրաստի վրա դնել, բեռնել:
  • սպանդանոց-Անասուններ մորթելու և միսը նախնական մշակման ենթարկելու արտադրական ձեռնարկություն:
  • հարու տալ-Եղջյուրներով խփել:
  • կթոց-Կողով, սակառ,
  • համրան-համր
  • արատավորել-Անվանարկել, անունը կոտրել:
  • հանաք-կատակ

ինչ է նշանակում Իմաստությունը հասակից կախումն չունի

ինչ էր Եզնատերը բղավում իշատիրոջը.

ինչու իշատերը եզնատիրոջ տարավ դատարան

ինչ արեց եզնատերը երնբ դատավորը նրան հարց տվեց

ինչ ասեց եզնատերը երեխու մասին

օտարությունից եկած մարդը սկզբում ինչու իր անունը չի հայտնում երբ տան դաուռը թակում է

ինչպես լուծեց մանուկ խանը այդ մարդու հարցը

Զատկածեսն ընտանիքում

Ուտեսների մեջ ի՞նչ բանջարեղեններ եք օգտագործել, ի՞նչ օգտակար հատկություններ ունեն:

Մեր ընտանիքում ամեն Զատկին մայրիկը սարքում է բանջարեղենով և ձվով կոտլետ : դրա բուն բաղադրիչներն են կանաչ սոխը մաղատանոսը սխտորը և ձուն:

Մաղադանոսը հնագույն ժամանակներից հայտնի կանաչի է:
Այն օգտագործում էին և բժշկության մեջ, և որպես համեմունք։
Լայն տարածում մաղադանոսը գտավ իր բաղադրության մեջ առկա հարուստ վիտամինների և հանքանյութերի շնորհիվ։
Մաղադանոսի ամենահայտնի և էականում օգտակար հատկություններից է թարմ շնչառություն ապահովելու և պահպանելու, ինչպես նաև ախորժակը գրգռելու հատկությունը։
Իրականում այս կանաչին ընդունակ է շատ ավելիին։

Առավել հայտնի են մաղադանոսի հետևյալ առողջարար հատկությունները:

Մաղադանոսն ընդունակ է լյարդն ու աղիները պաշտպանել քաղցկեղի տարբեր տեսակներից։
Բանն այն է, մաղադանոսի մեջ պարունակվում է հակաքաղցկեղային հատկություններով օժտված միրիստիցին բաղադրիչը։
Բացի դրանից, այս խոտաբույսը գլխուղեղը պաշտպանում է ուռուցքային նորագոյացությունների ձևավորվելուց ու զարգանալուց։

Մաղադանոսը խթանում է մարսողությունը, օգնում է ազատվել գազերի կուտակումից՝ դրանով իսկ կանխելով ստամոքսի փքվածության զգացողությունը։

Ոսկեդարի հայ պատմիչները

5-րդ դարի հայ պատմիչները

5-րդ դարը կոչվել է Ոսկեդար։ Այդ ժամանակահատվածում ոչ միայն ստեղծվեցին հայոց գրերը, այլև ձևավորվեց ու բուռն զարգացում ապրեց հայ մատենագրությունը։ Թարգմանական գրականության կողքին, ստեղծվեց ինքնուրույն գրականություն՝ իր մի քանի ուղղություններով՝ պատմագրություն, փիլիսոփայություն, սրբախոսություն, բանաստեղծություն։

Հայ առաջին պատմիչներն էին Ագաթանգեղոսը, Փավստոս Բուզանդը, Եղիշեն, Ղազար Փարպեցին, Մովսես Խորենացին և Կորյունը։

Ագաթանգեղոս

Ագաթանգեղոսը մեզ հայտնի է որպես ոսկեդարի պատմիչ, նա է գրել «Հայոց պատմություն» երկը: Այդ երկը նաև կոչվել է «Գիրք սուրբ Գրիգորիսի» կամ «Պատմություն և վարք սուրբ Գրիգորի»:

Ագաթանգեղոսի անունն ունի հունական ծագում և թարգմանաբար նշամակում է «բարի հրեշտակ», «բարի լրաբեր», տիրոջ կողմից ուղարկված ավետաբեր:

Իր երկի առաջաբանում հեղինակը ներկայանում է լատիներեն և հունարեն լեզուների գիտակ հռոմեացի, որն արքունի քարտուղարի պաշտոնով եկել է Հայաստան և Տրդատ Գ-ի հրամանով գրել իր պատմությունը: «Պատմություն Հայոց» աշխատության հիմանակն նյութը ընդգրկում է չորրորդ դարի դեպքերը, հատկապես քրիստոնեության մուտքը Հայաստան, Գրիգոր Լուսավորչի և Հռիփսիմյան կույսերի հավատն ու չարչարանքները, Տրդատ Գ-ի պայքարը նրանց դեմ, ինչպես նաև Տրդատ Գ-ի կողմից քրիստոնեությունը 301թ. պետական կրոն հաստատելը: Գրքի մեջ զետեղված են նաև դիցաբանական պատմություններ, որոնք հիմնված են իրական պատմական փաստերի վրա: Այս աշխատության մասին առաջին անգամ հիշատակել է Ղազար Փարպեցին:

Մովսես Խորենացի

Մովսես Խորենացին ծնվել է 5-րդ դարի սկզբին, Տարոն գավառի Խորնի կամ Խորոն գյուղում: 15-16 տարեկան հասակում, նրան ուղարկում են Վաղարշապատ, որտեղ էլ նա աշակերտել է Մեսրոպ Մաշտոցին և Սահակ Պարթևին: Հայերենից բացի նա տիրապետում էր նաև հունարենին և ասորերենին:

431թ. ուսուցիչները նրան այլ աշակերտների հետ ուղարկել են Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաք՝ «իսկական ճեմարանում կատարելագործվելու»։ Այստեղ նա սովորել է օտար լեզուներ, հատկապես հունարեն, յուրացրել է փիլիսոփայություն, քերթողական արվեստ, երաժշտություն, ճարտասանություն, աստվածաբանություն, պատմություն։ Այստեղ մոտ 5-6 տարի ուսանելուց հետո Խորենացին  իր ընկերների հետ ճանապարհվում է դեպի Հունաստան։ Սակայն ծովային սաստիկ քամիները նրանց նավը քշում են դեպի Իտալիայի ափերը։ Հռոմի սրբավայրերը այցելելուց հետո նրանք մեկնում են Աթենք: Աթենքում ձմեռն անցկացնելոց հետո նրանք գարնանը վերադառնում են Հայաստան: Սակայն ցավոք Խորենացին հայ երիտասարդների հետ տեղ է հասնում Սահակ Պարթևի և Մեսրոպ Մաշտոցի մահվանից՝ 440 թ. փետրվարից հետո։ Այս առիթով Խորենացին անկեղծ ու խոր հուզմունքով է արտահայտում իր ապրումները. «Նույնիսկ չհասա տեսնելու նրանց աչքերի փակվելը, լսելու նրանց վերջին խոսքն ու օրհնությունը»։

Ղազար Փարպեցի

Ղազար Փարփեցի, ոսկեդարյան հայ պատմիչ, «Հայոց պատմության» և «Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան» երկերի հեղինակ։ Ղազար Փարպեցին մեծացել ու դաստիարակվել է Հայոց ապագա սպարապետ և մարզպան Վահան Մամիկոնյանի հետ՝ վերջինիս մոր՝ Ձվիկ իշխանուհու խնամակալության ներքո։ Նախնական կրթությունն ստացել է Գուգարաց Աշուշա բդեշխի պալատում՝ իշխանուհու եղբոր՝ 5-րդ դարի ականավոր կրթական գործիչ Աղան Արծրունու վերահսկողությամբ, իսկ 465-470 թվականներին ուսանել է Բյուզանդիայում։ 486 թվականին մարզպան Վահան Մամիկոնյանը նրան նշանակել է Վաղարշապատի վանքի առաջնորդ։ Փարպեցին բարեկարգել է վանքի շինությունները, ստեղծել մատենադարան, ձեռնամուխ եղել լուսավորական աշխատանքի, սակայն հանդիպել է զորեղ հակառակորդների։ Մերձավոր կապ է ունեցել Մամիկոնյան նախարարական տան հետ։ Ավարայրի ճակատամարտից հետո նրանց հետ տեղափոխվել է Ցուրտավ (Վրաստան)։ Նախնական կրթությունն ստացել է Աշուշա բդեշխի պալատում, խաղընկերոջ՝ ապագա մարզպան Վահան Մամիկոնյանի քեռու՝ Աղան Արծրունու վերահսկողությամբ։ Մոտ 465-470 թվականներին ուսանել է Բյուզանդիայում։ Վերադառնալով՝ հաստատվել է Կամսարականների նախարարական տիրույթում՝ Շիրակում, զբաղվել ուսումնա–կրթական գործերով։ 484-486 թվականներին եղել է Սյունիքում։ 486 թվականին մարզպան դարձած Վահան Մամիկոնյանը Ղազար Փարպեցուն կանչել է Սյունիքից և նշանակել Վաղարշապատի վերակառուցված վանքի առաջնորդ։

Եղիշե (400-480)

Հայ գրականության Ոսկեդարի գրող էր, պատմագիր։ Այս պատմիչի մասին քիչ բան գիտենք, այն քիչն էլ մեզ հասցրել է ավանդությունը, որի համաձայն Եղիշեն եղել է վարդապետ Սահակի և Մաշտոցի կրտսեր աշակերտներից։

Եղիշեի ամենահայտնի ստեղծագործությունն է «Վարդանի և հայոց պատերազմի մասին» («Վասն Վարդանայ և հայոց պատերազմի»), որի պատմական հիմք է ծառայել 5-րդ դարում հայ ժողովրդի մղած անձնուրաց ազատագրական պայքարը Սասանյան Պարսկաստանի դեմ և առանձնապես 450-451 թվականներին Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորած հերոսական ապստամբությունն ու Ավարայրի Ճակատամարտը։

Փավստոս Բուզանդ

Փավստոս Բուզանդը V դարի պատմիչ ևմատենագիր է, նրա  «Պատմություն Հայոց» երկը IV դարի պարսկական բռնատիրության դեմ  հայ ժողովրդի պայքարի պատմության մասին է: Փավստոս Բուզանդի և նրա աշխատության մասին առաջին անգամ հիշատակել և դրվատանքով է խոսել V դարի պատմիչ Ղազար Փարպեցին իր «Պատմություն Հայոց»-ի մեջ, նրան համարել է երկրորդ հեղինակը՝ Ագաթանգեղոսից հետո: «Բուզանդը» պատմիչի կեղծանունն է և մեկնաբանվել է որպես Բյուզանդիայում կրթություն ստացած մարդ։ Երկը շարադրելիս Բուզանդն օգտվել է Աստվածաշնչից։ Նա քարոզել ու փառաբանել է քրիստոնեական կրոնն ու բարոյականությունը, պաշտպանել է հայոց տերերի միաբանության գաղափարը, և ասել, որ Հայաստանը կբարգավաճի միայն այն ժամանակ, երբ միասնական լինեն բոլորը։ Նա կողմ էր որ պետությունը լիներ կենտրոնացված։

Գրեք Ածականի համեմատության համապատասխան աստիճանները.

  1. My house is (big) bigger than yours.
  2. This flower is (beautiful) more beautiful than that one.
  3. This is the (interesting) ․․․․most interesting․․․․․․․․․․․․․․book I have ever read.
  4. Non-smokers usually live (long) ․․․․․․․․․․longer․․․․․․․․․․․․․․ than smokers.
  5. Which is the (dangerous) ․․․․․․․․․․․․․most dangerous․․․․․․․․․ animal in the world?
  6. A holiday by the sea is (good) ․․․․․․․․better․․․․․․․․․․․․․․ than a holiday in the mountains.
  7. It is strange but often a coke is (expensive) ․․․․more expensive․․․․․․․than a beer.
  8. Who is the (rich) ․․․․․richest․․․․․․․․․․woman on earth?
  9. The weather this summer is even (bad) ․․․․․․worse․․․․․․․․․․․ than last summer.
  10. He was the (clever) ․․․most clever․․․․․․․․․․․․․․․․․․ thief of all.

Ընտրիր տրված  ածականների հականիշները և գրիր դրանց համեմատության երկրորդ աստիճանը։

bad – big – difficult – expensive – far – fat – happy – hot – old – short

younger ⇒ older

colder ⇒ hotter

better ⇒ worse

thinner ⇒ fatter

cheaper ⇒ more expensive

nearer ⇒ further

sadder ⇒ happier

smaller ⇒ bigger

more difficult ⇒ easier

taller ⇒ shorter

Հնարագետ ջուլհակը մաս 3

Հնարագիտություն, թագավոր, կտավ, հարցմունք, կախարդական, անմահական, գլուխ, արհեստասեր բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր, որոշի՛ր կազմությունը (պարզ, բարդ, ածանցավոր, բարդ ածանցավոր):

  • հնարագիտություն-հնար-ա-գիտ-ություն բարդ ածանցավոր
  • թագավոր-թագ-ավոր ածանցավոր
  • կտավ-պարզ
  • հարցմունք-հարցում-ունք ածանցավոր
  • կախարդական-կախարդ-ական ածանցավոր
  • անմահական-ան-մահ-ական ածանցավոր
  • գլուխ-պարզ
  • արհեստավոր-արհեստ-ավոր ածանցավոր

Պատմվածքից դո՛ւրս գրիր 5  անձ ցույց տվող, 5 իր ցույց տվող գոյականներ: Պատմվածքից փորձիր գտնել և դուրս գրել հատուկ գոյականը:

  • անձ ցույց տվող- ջուլհակ, թագավոր ,մարդ,դերվիշ,գիտնական
  • իր ցույց տվող-հագուստ,փայտ, ցորեն,կտավ, օրորոց
  • հատուկ գոյական- Շահ Աբաս,Ամենակալ

Բնութագրի՛ր դերվիշին, ջուլհակին:

  • Դերվիշ-Նա տարօրինակ մարդ էր և խելագար
  • ջուլհակ-խելացի,հնարագետ

Ի՞նչ սովորեցրեց  քեզ պատմվածքը:  Բանավոր ներկայացրո՛ւ:

Այս պատմվածքը սովորեցրեց որ երբ տարբեր բանի կամ տարօրինակ ու նոր բանի հանդիպելը նախ սկզբում պետք է փորձել հասկանալ ինչ լինելը որպեսզի սխալ կարծիք չկազմել:

Հնարագետ ջուլհակը մաս 1,2

Հարցեր և առաջադրանքներ

Գրի՛ր կապույտ գրված բառերի հոմանիշները:

  • լուռ ու մոնջ-առանց ձայն հանելու
  • դատարկ -պարապ
  • երկյուղ-վախ
  • միմյանց-իրար
  • սաստկացավ-ուժեղացավ
  • փարատել-հեռացնել
  • տարօրինակ-տարբերվող
  • ջուլհակ-ոյտայնագործ, կտավագործ,
  • ճախարակ- Մանելու հասարակ գործիք, որ շարժման մեջ է դրվում ձեռքով կամ ոտքով:
  • հանճար-տաղանդավոր

Բացատրի՛ր նարնջագույնով գրված նախադասությունները, արտահայտությունները:

  •  տեսնե ի՞նչ բան է, ի՞նչ է դերվիշի ուզածը, ինչո՞ւ է ժողովրդին սարսափի մեջ գցել։ Հասկանա դերվիշը ինչ է ուզում ասել
  •  լուն ուղտ շինելով— փոքր բանը մեծացնել
  •  ժանտախտով պիտի դատարկես մեր երկիրը— հիվանդության պատճառով մարդիկ պիտի մեռնին և ժողովուրդը քչանա
  • ունքը շինելու տեղ, աչքն էլ հանեցին, մի բանը սարքելու փոխարեն ուրիշն էլ փչացրին
  • ծպտված ման էր գալիս Սպահանի Հայոց թաղումը- ուրիշ հագուստներ հագած քայլում էր
  • «Եթե ինձ ճանաչեցիր՝ չլինի թե երևցնես այդ բանը, թող մեր մեջը մնա»։եթե իմացար որ ես թագավորն եմ մի ասա ոչ մեկի
  1. Վերնագրի՛ր երկրորդ մասը: ջուլհակն ու թագավորը
  2. Մտածի՛ր և գրի՛ր հարցեր երկրորդ մասի վերաբերյալ:
  • Ինչ տեսավ թագավորը տանիքի վրա
  • ջուլհակը ինչ էր անում երբ թագավորը ներս մտավ
  • Քանիսի՞ մեջն ես, վարպե՛տ հարցումը ինչին էր վերաբերվում